Internet va Intranet taТriflari.
Internet-jahon boСyicha kompyuterlar tarmoqlaridan tuzilgan yaxlit tarmoq boСlib, ular yagona "til"-andoza-qoidalar majmui asosida ahborot almashadilar.
Yagona andoza sifatida hozirgi kunda TCP/IP andozasi qoСllanadi.
KoСngilli tarzda Internet jamiyati (ISOC, E-mail manzili: membership@isoc.org), tashkilotlar aro muvofiqlashtirish vazifalarini bajaradi.
Internet jahon tarmoqlar tarmogСi boСlgani uchun uning yagona va butunlay boshqaruvchi egasi yoСq, lekin unga ulangan axborot tarmoqlarining, shu jumladan Intranetlarning egalari va boshqaruvchilari mavjud.
Intranet alohida muassasa, kompaniya yo boshqa bir tashkilot koСlamida amalga oshirilgan Web texnologiyalariga asoslangan, ximoyalangan ichki kompТyuter tarmoqlarining tarmogСidir. Intranet biror shahar, davlat hududi yoki jahon boСylab tarqalgan boСlishi mumkin.
Intranet nafaqat Internet xizmatlarini, balki uning egasi uchun zarur boСlgan harqanday boshqa axborot xizmatlarini koСrsatishi mumkin. SHuning uchun ham Intranet oСzining qoСshimcha andozalari(protokollari)ga ega boСladi.
Intranet koСpqatlamli tuzilmaga ega boСlib, uning eng quyi qatlami tarmoq qatlamidir. Bu qatlam tarmoq jihozlari(kabel,modem,uzib-ulovchilar,marshrut beruvchilar va sh.oС.)dan va dastur taТminotining mantiqiy komponentlari(malumotlarni uzatish protokollari,xatolarni nazorat qilish, marshrutlash dasturlari)ni oСz ichiga oladi. Tarmoq qatlami platforma qatlami(kliyentlar va serverlarning tarmoq apparat -dastur taТminoti) bilan birgalikda Intranetning infratuzilmasini tashkil etadi. Ularga mos tarzda Intranetning barcha vazifalarini bajarish uchun zarur dasturiy vosita(MaТlumot va bilimlar bazalari, axborot robotlari, izlash mashinalari,avtomatlashtirish tizimlari va sh.oС.) lar shakllantiriladi.
Intranet termini 1994 yildan boshlab qoСllanilaboshladi.
Internetning asosi 70-yillarning oxirida (1969) AQSH mudofaa vazirligining loyihasi asosida yuzaga kelgan. Bu boshlangСich tarmoq ARPAnet (Advanced Research Projects Agency) boСlib avvalo Kaliforniya va YUta shtatlaridagi 4 tagina kompyuterni oСzaro bogСlagan. Keyinchalik bu tarmoqkengayib 80- yillar oxirida AQSH milliy ilmiy jamiyatining ixtiyoriga topshirilib NSFnet shaklida rivoj topgan. Mazkur tarmoq hozirgi Internetning tayanch tarmogСi hisoblanadi. Internet bu tarmoqqa boshqa tarmoqlarning ulanishi orqali muttasil rivojlanishda davom etmoqda. Internetdan tashqari unga ulanib Internet xizmatlarini ayrimlarini hamda boshqa axborot xizmatlarini mustaqil bajaradigan oСzga tarmoqlar ham movjud (masalan, CompuServe, America Online, BBS.). SHuning uchun foydalanuvchi axborot tarmogСini tanlaganda bu tarmoq Internet xizmatlaridan qaysi turlaridan foydalanish imkoniyatini yaratishga qodir ekaniga alohida eТtibor berishi lozim.
1994 yil oСrtalarigacha keng foydalanuvchilar ommasi tomonidan internetga qiziqish yoСq edi, chunki unga ulanish va unda ishlash texnologiyasi oddiy foydalanuvchilar uchun qulay emas edi. Internetdan yalpi foydalanishda birinchi qadam WEB texnologiyasining yuzaga kelishi boСldi. WEB texnologiyasining yaratilishi shaxsiy kompyuter (SHK)lar yaratilishiga oСxshash revolyutsion hodisa deb qaralmoqda.
Bu texnologiyaning ajoyib tomoni shundaki, ishni kichik sarf-xarajatlardan boshlash mumkin. Bunda varaqlovchi dastur (brouzer, navigator) va WEB - server boСlsa kifoya. WEB -serverni esa tashkilotda bor boСlgan kompyuterda qilsa boСladi, va harbir yangi rivojlantirish natijasida salmoqli natijalarga erishish mumkin.
SHK yaratilguncha ham hisoblash resurslariga boСlgan yondoshuv 1-10 mln kishi boСlgan boСlsa, SHK yaratilgandan soСng foydalanuvchilar soni 10-50 marta ortgan edi. {ozirgi kunda jahon boСyicha 100-200 mln. SHK ishlab turibdi, lekin 100 mln. YEr yuzi aholisidan bor yoСgСi 2% tini tashkil etadi.
WEB texnologiya yaratilishi bilan aholini yangidan yangi qatlamlari kompyuterdan foydalanishni boshladi. Bulardan 2 alohida qatlamlarni ajratib koСrsatilsa, bular:

• jamiyat elitar guruhi- Tashkilot rahbarlari, bank prezidentlari, menejerlar, davlat maТsul xizmatchilari.
• Aholini keng qatlamlari- uy bekalari, nafaqaxoСrlar, bolalar.

Internet informatika boСyicha mutaxassis boСlmaganlar hisobiga juda tez oСsmoqda: doСxtirlar, quruvchilar, tarixchi, huquqshunoslar, moliyachilar, sportchilar, sayohatchilar, din xodimlari, artistlar, yozuvchilar, rassomlar.
WEB texnologiyasi kompyuterga boСlgan avvalgi qarashlarni batamom oСzgartirib yubordi. Buning hammasi odam va kompyuter interfeysining soddalashganidadir.
Internetning tuzilmasi va tashkil etuvchilari
Internet "YADRO" sini NFSnet National (Science Foundation Net) tayanch tarmogСi tashkil etib, ARSH hududi boСylab tarralgan 10 dan ortiqtuguni kabel orrali oСzaro birlashtirilgan. Unda axborot orimining tezligi sekundiga 45 megabayt atrofida.
 
Boshqa kompyuterlar shu tugunlarga toСgСridan toСgСri ulangan boСlib ular ham yuqori tezlikda axborot uzatadilar. Ulardan boshqa kompyuterlar keyingilarga ulangan va h.k., foydalanuvchining kompyuterlari (kliyentlar) daraxtsimon tuzilmadagi barglarga oСxshab koСpayib boradi, shu tariqa jahon axborot tarmogСi internet shakllanib, u muttasil taraqqiy etmoqda. Tayanch tarmoqqa bevosita yoki bilvosita ulangan boshqa tarmoqlar, Internetning asosiy xizmatlarini oСzida mujassamlashtirgan holda internetning qismlarini tashkil etuvchisi hisoblanadi. Agar biror mamlakatdagi biror kompyuter tayanch tarmoqni bogСlagan kompyuterga ulangan boСlsa bu mamlakat Internetga ulanganidir.
Glossary- Internet atamalari
BPS - bit/s.
Browser -Tarmoqda ishlash dasturi - sredstvo prosmotra.
BBS -Elektron eТlonlar taxtasi- elektronnaya doska obТyavleniy (Bulletin board system).
Cern - TSERN -http://www.cern.ch/
Chat -Suhbat- razgovor.
Communication Link -Alora kanali- kanal svyazi.
Cyberspace -Kibernetika fazosi- kiberprostranstvo.
Database -MaТlumotlar zaxirasi- baza dannыx.
Download - YUklash- zagruzka.
Drag and Drop -Kechirish- peretaskivaniye.
FAQ - Frequently Asked Question -Kep uchraydigan savol.
File Server -Fayl serveri (Xizmatchisi) - faylovыy server.
Finger -Izlash andozasi- protokol.
FTP (File Transfer Protocol) -Fayl uzatish andozasi (qoidalari) - protokol.
Gateway -Andozalar oСzgartgichi- shlyuz.
Gopher -Qarash va izlash andozasi (dasturi) - programma.
Home -Bosh sahifa (muqaddima) - nachalo.
HTML (Hyper Text Markup Language) -Gipermatn yozish tili- yazыk.
HTTP (hypertext transfer protocol) -Gipermatn uzatish andozasi- protokol.
Hyperlink - Ishorat (giperbogСlanish boshi) - ssыlka.
Hypermedia -Gipermuhit- gipersreda.
Hypertext - Gipermatn- gipertekst.
IP (Internet Protocol) -Internet andozasi- protokol.
IP Address IP -Manzil- adres.
Link -Ishorat /BogСlanish boshi- ssыlka.
List-Serv -Tarratish roСyxati dasturi- programma.
Media -Muhit- nositel.
Modem (MOdulator-DEModulator) -Modulyator - Demodulyator- modem.
Multimedia -Turfa muhit- multimedia.
Network -Tarmor- set.
Page -Sahifa- stranitsa.
PKZIP -Faylni ixchamlashtiruvchi dastur- programma.
Real Time -Real vaqt maromi- interaktivnыy rejim rabotы.
Robot -Ishchi dastur- robot.
ecurity -himoya- zaщita.
Server -Xizmat tuguni- server.
Signal -Signal- signal.
Site -Tugun manzili- uzel.
TCP/IP -Axborot uzatishni boshqarish andozasi/Internet andozasi- protokol.
Telnet -Tarmoq Dastur- programma.
UNZIP -Ixcham faylni ochish dasturi- programma.
URL (Uniform Resource Locator) -Axborot manbayi manzili shakli- forma
adresa.
Usenet (USEer NETwork) -YAngiliklar guruhi- gruppы novostey.
VRML (Virtual Reality Modeling Language) -Virtual borliqni modellash tili
WAIS (Wide Area Information Server) -Axborot izlash tizimi- sistema poiska.
WAV -Fayl nomi kengaytmasi- rasshireniye faylov.
Webmaster/Webmistress -Web sahifa yaratuvchi usta- Web-master.
WINZIP -Faylni ixchamlashtiruvchi va yoyuvchi dastur- programma.
WWW (World Wide Web) -Jahon Web toСri- Vsemirnaya pautina.
ZIP - Fayl nomi kengaytmasi- rasshireniye faylov.
Gipermatn, gipermedia. HTML tili.
Gipermatn- shunday matnki, unda oСz boСlaklariga va boshqa matnlarga ishoratlar (ruscha ssыlki) keltirilgan.
Gipermatn gСoyasi Web sahifa va gipermuhit tarzida oСz rivojini topgan boСlib bunda matn oСrnida ovoz, tasvir harakatlanuvchi ovozli tasvirlar ham qatnashadi. Gipermatnga harqanday kitob misol boСladi, chunki unda ham kitobning mundarijasi kitob boblari va fasllariga ishoratlar beriladi. Bu yerda bob nomi qarshisidagi betning tartib soni ishorat (bogСlanish boshi) dir. Matn ichida ham biror fikrdan foydalanilgan manba- adabiyotni tartib nomeri yoki nomi ishorat vazifasini oСtaydi. Biror soСz yoki iboraning izohi kitobda yuqori indeks tarzida koСrsatilishi ham ishoratning oСzidir. Gipermatn va gipersohifa bular hammasi matnda tegishli ibora ostiga chiziqkoСrsatish va unga rang berish bilan ifodalanadi. SHunday ishoratga manipulyatorning koСrsatgichi olib borib chap tugmani bosilsa shu ishoratga tegishli koСrsatiluvchi matn yoki tasvir kompyuter ekranida namoyon boСladi, hamda tegishli tovush yangraydi, agar ishorat tovushga tegishli boСlsa. Bunday koСrsatiluvchi matn mazkur yoki boshqa hujjat (fayl, Gipermuhit-gipermedia)da, hujjat esa internet yoki intranetning boshqa biror tugunidagi kompyuter xotirasida boСlishi mumkin. Bunda ishorat bilan koСrsatiluvchi matnning yagona shakldagi resurs joyi adresi (URL) gipermatnda berilgan boСladi. HTTP esa tarmoq orqali tegishli URL ga murojaat etib koСrsatiluvchi hujjatni kompyuter ekraniga chiqarib beradi. SHuning uchun ham koСrsatiluvchi hujjatlar butun tarmoq boСylab tarqalgan va bogСlanish boСlishi uchun internet tarkibida butun jahon oСrgumchak toСri misol World Wide Web mavjud boСladi.
Web texnologiyasi muallifi Berners-Lidir, u Nelsonni gipermatn gСoyasiga asoslanib oСzining HTTP sini va gipermatn hujjatlari (kengaytmasi htm) yozish tili HTML ini yaratdi. Bu til hozir mukammallashib bormoqda. Eng sodda holda HTML alifbosi sifatida lotin alifbosi va kompyuter klaviaturasida mavjud maxsus simvollar qatnashadi. Tilning sintaksis qoidalari juda sodda boСlib, hujjatni boСlaklarga boСlishni, shu boСlaklarni boshi va oxiriga maxsus til iboralarni kiritishni, hamda ishorat (bogСlanish boshi) vazifasini oСtovchi matn iboralari yoki hujjatda keltirilgan tarmoqtuguni manzili bilan ularga tegishli, yaТni bogСlanish oxiri vazifasini oСtovchi boshlangСich yoki boshqa hujjat, yoyinki uning boСlagi (yoki tugun manzilidagi Web sahifa) orasida giperbogСlanishlarni ifodalash qoidalarini oСz ichiga oladi. Bunday hujjat htm kengaytmasiga ega boСlib, Web- sahifa deb ataladi.; ularni yozishni osonlashtiradigan dasturlar mavjuddir.